Betekent klimaatverandering het einde van de olijfboom?

Is de olijfboom opgewassen tegen klimaatverandering? De aarde warmt op en er is een toename van extreem weer. Laat dat nu juist de zaken zijn waar een olijfboom slecht tegen is bestand. Het is al duidelijk dat niet iedere plantensoort dit zal overleven. Is dit ook het lot van de olijfboom? En wat betekent dit voor de wereldwijde productie van olijven en olijfolie? We bespreken het in dit blog.

Minder olijven door klimaatverandering

De olijfboom is een ongelooflijk sterke boom, die zelfs onder de meest barre omstandigheden weet te overleven. Toch zorgt het veranderende klimaat voor problemen, want temperatuur en water spelen natuurlijk een belangrijke rol bij de groei van olijven. Te warm en te weinig regen, betekent een slechte olijfoogst of zelfs helemaal geen olijven.

En minder olijven, betekent natuurlijk ook minder olijfolie. Er zal schaarste ontstaan en de prijzen zullen stijgen. Naast de liefhebbers van lekker eten, treft dit natuurlijk ook de boeren en andere bedrijven die van de oogst afhankelijk zijn.

Klimaatverandering uitdaging voor boeren

Klimaatverandering zorgt voor periodes van extreme hitte, langdurige droogte en onverwachte vorstperiodes. Dit verstoort het groeiproces en gaat ten koste van de oogst. Een grote uitdaging voor onze voedselvoorziening en voor de boeren die ervan moeten leven.

Dit probleem is misschien wel het duidelijkst zichtbaar wanneer we kijken naar de wijnboeren in Frankrijk. Hittegolven en langdurige droogtes zorgen ervoor dat hun oogsten steeds vaker mislukken.

Sommigen proberen zich hiertegen te wapenen, door over te schakelen naar druivensoorten die hier beter tegen bestand zijn. Anderen verplaatsen hun bedrijf naar een koelere regio zoals Normandië. Weer anderen zoeken hun heil in het buitenland. Zo duikt de karakteristieke Franse Chardonnay druif steeds vaker over de grens op, met een explosieve toename van Chardonnay wijngaarden in Groot-Brittannië als gevolg! Komen we in de toekomst ook olijfbomen tegen langs de Noordzee?

Bevindt de oplossing zich in Kroatië?

Kroatië is misschien niet de bekendste olijfolieproducent ter wereld, maar hier wordt al jaren olijfolie van topkwaliteit geproduceerd. Helaas merken ze ook hier de invloed van klimaatverandering. Door de stijgende temperatuur, hittegolven en minder regen, loopt de opbrengst van hun oogst terug.

Wijnboer Ivica Vlatković – award winnend olijfolieproducent – maakt zich zorgen. Toch ziet hij mogelijkheden om ook in de toekomst een goede oogst te hebben. Het is zijn overtuiging dat de oplossing ligt in het enten van olijftakken op de onderstam van wilde olijfbomen. Deze kunnen beter omgaan met droge omstandigheden tijdens het vormen van olijven.

Gecultiveerde olijfbomen

Op dit moment wordt het overgrote deel van de Kroatische olijvenoogst opgebracht door gecultiveerde olijfbomen, die zijn gekweekt door stekken of afleggen. Deze manier van voortplanting resulteert in een olijfboom met minder structurele wortels, die minder diep de grond ingaan dan bij een boom die uit zaad is ontkiemd.

Hun kleinere wortelnetwerk maakt ze kwetsbaarder voor periodes van droogte en bemoeilijkt het opnemen van de juiste stoffen uit de bodem voor het ontwikkelen van olijven. Ook hebben ze door hun kleine kluit weinig weerstand tegen storm, waardoor ze snel ontwortelen.

Dat er ooit voor deze gecultiveerde bomen is gekozen, is wel begrijpelijk. Ze ontwikkelen zich onder invloed van irrigatie razendsnel en dragen al na enkele jaren vruchten. Alles staat in het teken van een maximale opbrengst. Dat ging decennia lang goed, maar door het veranderende klimaat is een keerpunt bereikt.

Nieuwe manier van olijventeelt is noodzakelijk

Omdat olijfbomen bij het vormen van olijven veel last van de droogte hebben, worden de oogsten steeds slechter. Met andere woorden: er valt tijdens de zomer gewoon niet meer tegen de droogte op te boksen. En met de grote hoeveelheden water die hier nu al voor nodig zijn, moet je dat misschien ook niet willen.

Klimaatverandering is een feit en het weer zal in de toekomst alleen nog maar droger en extremer worden. Meer irrigatie is geen oplossing voor de lange termijn. Daarom is het beter om te werken aan een echte oplossing. Olijfboeren die vooruit kijken, stappen dan ook steeds vaker over op een andere werkwijze, die minder kwetsbaar is voor droge periodes.

Ligt de oplossing in het verleden

Zoals je hierboven al hebt kunnen lezen, ontwikkelen bomen die voortkomen uit zaden een beter wortelstelsel, dan bomen die zijn vermeerderd door stekken of afleggen. Vlatković denkt dat de toekomst van de olijventeelt veilig is te stellen, door over te stappen naar het enten van olijfbomen op de onderstam van wilde olijfbomen.

Deze ‘wilde’ olijfbomen zijn van een ander ras dan de rassen die de afgelopen decennia vanuit het buitenland zijn ingevoerd. Het zijn de nakomelingen van de bomen van eerdere generaties olijfboeren in Kroatië. En deze zijn minder kwetsbaar voor droge periodes en harde wind. Deze oude olijfboomgaarden staan vol dode oude olijfbomen. Maar er groeien hier ook jonge bomen die geschikt zijn om als onderboom te gebruiken.

Doordat deze jonge bomen uit zaden zijn ontstaan, hebben ze een groot en gezond wortelstelsel ontwikkeld. Erg geschikt om een olijvensoort op te enten die beter bestand is tegen het veranderende klimaat. Zo ontstaat er een nieuwe generatie olijfbomen die het af kan zonder irrigatie en die niet in de war raakt van droge periodes of zware stormen. Zo is een goede olijvenoogst ook in de toekomst gegarandeerd.

Hét geheim van de Noord Afrikaanse olijfboom

Vlatković experimenteert al volop met het enten van andere rassen olijfbomen. Zo was het hem opgevallen hoe goed de Noord Afrikaanse olijfbomen kunnen omgaan met langdurige droogte. Ondanks de droge Afrikaanse zomers is de olijvenoogst uitstekend. Het geheim van deze olijfbomen is het Afrikaanse klimaat, waar het in de nacht flink afkoelt. Dit zorgt voor een nevel in de ochtend die de bomen van de broodnodige hydratatie voorziet.

Noord Afrikaanse olijfbomen zoals de Chemlali en Marokkaanse Picholine hebben namelijk het vermogen ontwikkeld om dit vocht snel op te nemen via de bladeren. Zo komen ze aan de broodnodige hydratatie tijdens periodes zonder regen en komt de groei van olijven niet in gevaar.

Die koele nachten zijn er niet in de Kroatische zomers. Vlatković compenseert dit door in droge periodes ’s ochtends water te vernevelen in zijn olijfboomgaarden. Hierbij gebruikt hij maar tien procent van de waterhoeveelheid die hij anders kwijt zou zijn geweest aan irrigatie. Een enorme besparing én hoopvol voor de toekomst!

In het kort…

Klimaatverandering zal de olijfboom zeker treffen. Omdat de olijfboom ongelooflijk sterk is en overal ter wereld groeit, zal hij gelukkig niet snel uitsterven. Met een kleinere olijvenoogst moeten we echter wel rekening houden. Experimenteren met een nieuwe manieren van olijventeelt is daarom noodzakelijk om ervoor te zorgen dat er in de toekomst geen tekort aan olijven en olijfolie ontstaat.